کلمه بره موم (propolis)مرکب است که از دو واژه یونانی πρό (pro = قبل) و πόλις (polis = شهر) گرفته شده است که به معنای آخرین نقطه دفاعی قبل از شهر (یا کندو) است. قدمت استفاده از بره موم حداقل به 300 سال قبل از میلاد برمی گردد ، زمانی که از خواص رزینی و چسب مانند آن استفاده شد. یونانیان از بره موم برای آبسه استفاده کرده اند. بقراط بره موم را برای بهبود زخم توصیه می کرد در حالی که دموکریتوس پیشنهاد می کرد که طول عمر و سلامتی را می توان با مصرف فرآورده های زنبور عسل، از جمله بره موم، به دست آورد. آشوری ها از آن برای التیام زخم ها و تومورها استفاده می کردند در حالی که مصریان بره موم را در ترکیبات مومیایی کردن قرار می دادند . بَره‌موم ماده‌ای رزینی شبیه موم و از تولیدات زنبورعسل است، حالت آن خمیری شکل و چسبناک با بوی مطبوع که رنگ آن از سبز تا قهوه‌ای تیره متغیر است. رنگ و عطر بره موم در مناطق مختلف متفاوت بوده و خصوصیات آن بستگی به نوع گیاهان موجود در هر منطقه دارد. بره موم، در هوای سرد، ترد و شکننده و در هوای گرم، نرم و چسبناک می‌شود.
بره موم به واسطه خواص میکرب کشی آن در کشورهای مختلف نیز کاربرد وسیعی در بهداشت و درمان برخی از بیماری‌ها داشته و امروزه به اشکال مختلف ازجمله صابون، کپسول، پماد، خمیردندان، نوشیدنی ها و غذاها در بسیاری از کشورها استفاده می شود.
مشخصات شیمیایی و فیزیکی
نقطه ذوب بره موم ۸۳ درجه سانتیگراد و نقطه ذوب موم خالص زنبور عسل ۶۳ درجه سانتیگراد است. بنابراین با کمک حرارت می‌توان آن دو را از یکدیگر تفکیک نمود. موم از نظر استحکام هفت برابر سخت تر از بره موم است.
بره موم در الکل به راحتی ودر آب حل می‌شود و الکل می‌تواند مواد قابل حل آن جدا نماید.
بره موم حاوی حدود ۵۰ درصد صمغ یا رزین گیاهان، ۳۰ درصد موم، ۱۰ درصداسیدهای چرب وضروری، ۵ درصد گرده گل و ۵ درصد دیگر آن از ترکیبات آلی از جمله فلاونوئیدها ، ویتامینها وعناصر
بره موم حاوی پلی فنول‌هایی مانند فلانوئیدها است که نوعی آنتی اکسیدان است که از جمله مهمترین ترکیبات آن محسوب می‌شوند. فلاونوئیدها به معنای ترکیبات گیاهی است که دارای سطوح بالایی از فعالیت‌های آنتی اکسیدانی هستند. فنولیک‌ها ترکیباتی هستند که توسط گیاهان تولید می‌شوند و از گیاه در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کنند. هم فلاونوئیدها و هم فنولیک‌ها در بیشتر میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند و به بسیاری از مزایای سلامتی موجود در رژیم‌های غذایی گیاهی نسبت داده شده‌اند.
از دیگر ترکیبات مهم در بره موم آنزیم‌های موجود در آن هستند که ترکیبی از ترشحات بزاق و مواد آنزیمی هستند. این ترکیبات باعث تسریع واکنش‌های مختلف آنزیمی، تقویت متابولیسم سلول‌ها، بهبود جریان گردش خون و همچنین تشکیل رشته‌های کلاژن می‌شود.
بره موم دارای ماهیتی چربی طور یا سخت و شکننده است و با حرارت دادن نرم، انعطاف‌پذیر، صمغی و بسیار چسبنده می‌شود. دارای بوی معطر و مطبوع است و رنگ آن از سبز زرد تا قرمز و تا قهوه‌ای تیره بسته به منبع و سن و منشاء رزین‌ها، از زرد تا قهوه‌ای تیره نیز متغیر است.
روش تولید بره موم به وسیله زنبورعسل
زنبورعسل در ابتدا تکه های رزین یا صمغ تراوش شده از جوانه یا تنه برخی درختان را به وسیله پاهای عقب و قطعات دهانی خود جدا می‌کند و سپس آن ها را به کمک بزاق دهان، نمناک و شکل حبه مانند به آن می‌دهد. در نهایت به وسیله آرواره ها و به کمک پاهای خود حبه‌ها را در داخل سبد گرده گل در پاهای عقبی قرار داده و به کندو حمل می کند.
در نواحی معتدل نیمکره شمالی، زنبورهای عسل، پروپولیس را تنها در طول تابستان جمع آوری می‌کنند که شامل اواخر بهار و اوایل پاییز نیز می‌شود. البته ممکن است در کشورهایی مانند برزیل، پروپولیس در تمام طول سال جمع‌آوری شود، بنابراین انتظار اختلافات فصلی وجود دارد.
این ویژگی، یک کاربرد عملی نیز دارد: پروپولیس می‌تواند در طول فصل های سال، حاوی غلظت‌های مختلفی از ترکیبات فعال بیولوژیکی باشد. اطلاعات بدست آمده از یک آزمایش علمی نشان می دهد که اختلافات فصلی در ترکیب این ماده شگفت انگیز، قابل توجه نبوده و عمدتاً کیفی می باشند.
از این موضوع نتیجه می گیریم که زنبورهای عسل، بره موم را از گروه گیاهی یکسان و در یک ناحیه جغرافیایی خاص جمع‌آوری کرده‌اند، زیرا زنبورها اساساً از منابع گیاهی یکسان استفاده می‌کنند.
همچنین هیچ تفاوتی بین برّه موم تولید شده توسط نژاد مختلف زنبورهای عسل مشاهده نشد، زیرا ترکیبات بره موم تولید شده توسط این زنبورها، از لحاظ کیفی، مشابه یکدیگر بوده اند.
قوی ترین آنتی بیوتیک دنیا
زنبوران عسل کارگر این مادّه را برای تنگ کردن دهانه کندو و جلوگیری از ورود سرما و گرما، گرد و خاک و مزاحمین احتمالی تولید می کنند. در عین حال کندو را ضد عفونی کرده و از رشد میکروب ها ممانعت می نماید. طبق آخرین تحقیقات دانشمندان، بره موم، قوی ترین آتی بیوتیک شناخته شده در جهان است. این محصول در بین زنبورداران با نام پربولی یا صمغ زنبورعسل نیز شناخته می شود.
پروپولیس برای انسان خواص فوق العاده ای دارد. این ماده به دلیل خواص ذاتی خود که بر اثر ترکیب صمغ درختان با موادی از بدن زنبور عسل ایجاد شده است، قابلیت های فوق العاده زیادی برای بدن انسان دارد. شاید برای برخی باور تعداد زیادی خاصیت که از یک ماده بدست می آید کمی غیرعادی به نظر برسد، اما تحقیقات جهانی وجود بسیاری از این خواص را به صورت قطع اثبات کرده و برای برخی دیگر از خواص بره موم تحقیقات تجربی فراوانی صورت گرفته است. دانشمندان معتقدند که هنوز بسیاری از خواص بره موم به صورت کامل شناخته نشده است.
موارد استفاده در کندو
پروپولیس به عنوان ماده ضدعفونی کننده و هم چنین عاملی مؤثر در پیشگیری از ورود و شیوع بیماری‌ها در کندو به حساب می‌آید. این ماده در محل ورود زنبوران عسل به داخل کندو قرار گرفته و چون زنبورهای عسل پیش از ورود به کندو از روی آن عبور خواهند کرد، احتمالاً می‌تواند به عنوان ضدعفونی کننده دست و پای زنبوران را در بدو ورود به کندو ایفا نماید.
همچنین پر کردن شکاف‌ها، تنگ کردن سوراخ‌های تهویه، تنگ کردن دریچه پرواز در فصل زمستان، ترمیم شکستگی های کندو، جلا دادن و ضدعفونی کردن جدار داخلی کندو و قاب‌ها، محکم کردن محل اتصال قاب‌های عسل به کندو و به یکدیگر از دیگر کاربردهای بره موم است.
خواص بره موم
بسیاری از مردم گاهی اوقات بره موم را مستقیماً روی پوست برای تمیز و ضد عفونی کردن زخم‌ها، تبخال تناسلی و تبخال لب به کار می‌برند. همچنین به عنوان دهانشویه برای تسریع بهبودی پس از جراحی‌های دهان، و برای درمان سوختگی‌های جزئی کاربرد دارد. از دیگر خواص بره موم مانند:
1- مناسب برای افراد مبتلا به سرطان
پیشنهاد شده است که بره موم در درمان برخی سرطان ها نیز نقش مؤثری داشته باشد. طبق مطالعات انجام شده در این زمینه برخی از خواص ضد سرطانی اثبات شده مانند جلوگیری از تکثیر سلول‌های سرطانی، کاهش احتمال سرطانی شدن سلول‌ها و همچنین مشخص شد که با مسدود کردن مسیرهایی که سلول‌های سرطانی را از ارسال سیگنال به یکدیگر باز می‌دارد، موجب پیشگیری از سرطان خواهد شد.
این مطالعه همچنین نشان داد که بره موم می‌تواند یک درمان مکمل قوی، اما نه تنها درمان سرطان باشد. در این زمینه مطالعه دیگری نشان داد که مصرف بره موم به دلیل خواص ضد توموری آن بر سلول‌های سرطان سینه، می‌تواند یک درمان مکمل مفید برای درمان سرطان سینه باشد.
2- تسریع در التیام زخم‌ها
مطالعات انجام شده در سال 2015 نشان داد که بره موم ممکن است به بهبود زخم در مدت زمان کوتاه‌تری کمک کند. یک مطالعه حیوانی روی موش های دیابتی نشان داد که بره موم به رشد سلول‌های جدید پوست برای ترمیم و بازسازی خود کمک می‌کند.
از آن‌جا که افراد مبتلا به دیابت معمولاً بهبود دیر هنگام و طولانی مدت در زخم‌ها را دارند، گفته می‌شود که بره موم می‌تواند برای کمک به بهبود سریع‌تر و بازسازی پوست مفید باشد. از آن جایی که بره موم برخی از انواع باکتری‌ها و میکروب را نیز از بین می‌برد، ممکن است به جلوگیری از عفونت زخم‌ها و جراحات نیز کمک کند.
3- بهداشت دهان و دندان
با توجه به تحقیقات صورت گرفته در این زمینه، به نظر می‌رسد که بره موم از تشکیل فسفات کلسیم که جزء اصلی پلاک دندانی است، جلوگیری می‌کند. بره موم و عسل نیز دارای خاصیت ضد باکتری هستند که ممکن است آن‌ها به عنوان مواد تشکیل دهنده در محصولات مراقبت از دندان کاربرد داشته باشند.
بر‌اساس برخی از مطالعات در حال بررسی، بره موم به طور قابل توجهی میزان باکتری در بزاق افراد مبتلا به پریودنتیت را کاهش می‌دهد.
4- تسکین التهابات
آنتی اکسیدان‌های موجود در بره موم ممکن است برای کاهش همه انواع التهاب، بخصوص التهاب ناشی از آرتریت روماتوئید، مؤثر عمل کنند.
مطالعات حیوانی انجام شده بر بره موم، این ماده را به عنوان یک عامل ضد التهابی بر موش‌های مبتلا به آرتریت آزمایش کرده‌اند. در هر دو مطالعه، بره موم تورم و التهابات را کاهش داده و مهار می‌کند و به نظر می‌رسد که بر چگونگی ایجاد و نوع التهاب تأثیر دارد.
دانشمندان بر این باورند که بره موم ممکن است مواد التهابی بدن مانند پروستاگلاندین‌ها را کاهش داده و میزان آن‌ها را تنظیم کند.
5- درمان تبخال‌های تناسلی و آفت و تبخال‌های دهانی
تحقیقات به عمل آمده نشان می‌دهد که بره موم ممکن است به عنوان یک درمان جایگزین و مؤثر برای تبخال تناسلی یا دهانی عمل کند. تبخال توسط ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) ایجاد می‌شود. HSV-1 معمولاً باعث تبخال‌های دهان می‌شود که می‌تواند منجر به التهاب شود. HSV-2 از راه روابط جنسی منتقل می‌شود و باعث عفونت و تاول‌های دردناک در اندام تناسلی شود.
در این بررسی، محققان چندین آزمایش را در مورد عسل و بره موم تجزیه و تحلیل کردند و اثرات آن‌ها را با آسیکلوویر، که یک داروی رایج HSV است، مقایسه کردند. در 4 مورد از 6 کارآزمایی، بره موم مؤثرتر از آسیکلوویر برای درمان ضایعات پوستی HSV – به ویژه زخم‌های سرد، بود.
6- کاهش فشارخون
در یک مطالعه روی 35 نفر، بره موم انواع فشار خون (هم سیستولیک و هم دیاستولیک) را در کسانی که دو بار در روز به مدت 3 ماه از آن مصرف کردند، اندکی کاهش داد.
در مطالعاتی بر روی موش‌ها در این زمینه، بره موم فشار خون بالا را کاهش داد و با مسدود کردن آنزیمی (مانند تیروزین هیدروکسیلاز) که باعث فشار خون بالا می‌شود، از آسیب و حملات قلبی جلوگیری کرد.
7- خواص بره موم برای دیابت
در 4 کارآزمایی با بیش از 250 بیمار مبتلا به دیابت نوع 2، مصرف منظم بره موم در روز قند خون را کاهش داد و عملکرد آنتی اکسیدانی را تقویت کرد.
15 درصد از دیابتی‌ها دچار زخم‌های باز در کف پا می‌شوند (زخم پای دیابتی). سطح بالای قند خون توانایی بدن برای بهبود این زخم‌ها را کاهش می‌دهد و باعث عفونت‌های شدید در این زخم‌ها می‌شود که حتی ممکن است نیاز به قطع اندام آسیب دیده باشد. بره موم موضعی در 2 کارآزمایی کوچک روی 64 نفر، بهبود زخم پای دیابتی را تسریع بخشید.
شواهد محدودی نشان می‌دهد که بره موم ممکن است هم به دیابت و هم به بهبود زخم‌های ناشی از این بیماری کمک کند. شما با مشورت با پزشکتان، در صورت مناسب بودن برای درمان دیابت و زخم‌های ایجاد شده به این دلیل، بره موم را مصرف کنید. هرگز به جای درمان‌های اثبات شده دیابت و بدون مشورت با پزشک مربوطه، بره موم را مصرف نکنید.
8- فواید بره موم برای استخوان‌ها و کبد
بره موم ممکن است استخوان‌ها را تقویت کرده و با افزایش تراکم استخوان‌ها، به ویژه پس از آسیب دیدن، آن‌ها را تقویت کرده و سالم نگه دارد.
در یک مطالعه و تحقیقات انجام شده بر روی موش‌ها، ترکیبات فعال موجود در بره موم باعث افزایش تراکم تشکیل استخوان جدید، پس از آسیب دیدن شد.
همچنین بره موم ممکن است از کبد در برابر آسیب‌ها ناشی از مصرف الکل محافظت کند و خطر بیماری‌های وارده بر کبد و نیز جلوگیری از زخم کبد بر‌اساس مطالعات حیوانی و سلولی کاهش دهد.
9.خواص بره موم برای پوست
مصرف بره موم منجر به کاهش تعداد و شدت جوش های صورت می شود. برای از نابود کردن آکنه در افرادی که پوستی حساس و مستعد آکنه دارند مفید است. نه تنها به دلیل خاصیت ضد باکتری بودن بلکه به دلیل خاصیت ضد التهابی بودن، ماده ای قدرتمند برای مقابله با آکنه است. قرمزی پوست را تسکین می دهد و با خنک شدن دمای پوست، پوست را آرام می کند. به عبارت دیگر، با مصرف پروپولیس نه تنها به راحتی از شر آکنه های موجود خلاص می شوید بلکه از آکنه های بعدی نیز جلوگیری می کنید.
این ماده به دلیل اثرات خود در ترمیم سوختگی و افزایش ظرفیت رشد سلول های پوستی، به عنوان دارو و پماد مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. تأثیرات مثبتی که پروپولیس علیه رادیکال های آزاد دارد نیز نشان می دهد که در درمان سوختگی و ترمیم زخم موثر است. هم چنین با ایجاد سد کلاژن به پوست شما کمک می کند تا تعادل مناسب آب و روغن را پیدا کرده و روند بهبودی را تسریع کند. اگر شما لکه های قهوه ای، جای زخم های ناشی از آکنه در پوست خود دارید، مصرف پروپولیس می تواند برای شما مفید باشد.
نحوه مصرف بره موم
استفاده از بره موم زنبور عسل برای تقویت سلامتی به قرن‌ها قبل برمی‌گردد. یونانیان، رومیان و مصریان باستان از خواص بره موم آگاه بودند و از آن به عنوان نوعی دارو طبیعی در زمینه‌های مختلف استفاده فراوان می‌کردند. به دلیل خواص ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی طبیعی، بره موم تهیه شده توسط زنبور عسل، برای تقویت دفاع طبیعی بدن در برابر عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی، عفونت‌های پوستی، گلودرد و یا سایر عفونت‌های دهان و کمک به بهبود زخم‌های جزئی استفاده شده است.
امروزه بره موم فراوری شده به شکل های مختلف در دنیا عرضه می شود. عصاره الکلی برّه موم و عصاره آبی برّه موم از مرسوم ترین روش تهیه بره موم هستند.معمولاً بره موم به صورت قطره، اسپری خوراکی و کپسول و پودر و عسل بره موم نمونه های فوق العاده ای برای مصرف کنندگان هستند.
برای تقویت سیستم ایمنی بدن بهتر است یک بار در روز مصرف شود.
اما مقدار مصرف این ماده بنا به سن و سال و شاید جنسیت هر فرد متفاوت است. معمولاً توصیه می‌شود قبل از وعده‌های غذایی با دوز‌های متناسب مصرف شود. همچنین با ترکیب با مواد غذایی هم می‌توانید مصرف کنید. از بهترین و مناسب‌ترین خوراکی‌ها برای ترکیب با بره موم عسل بهترین گزینه است.
نکات مهم در مصرف بره موم
در ابتدا مقدار کمی از بره موم را آزمایش کنید تا مطمئن شوید که به آن حساسیت ندارید. درهنگام خرید بره موم از عصاره‌گیری شدن بره موم مطمئن شوید و از مصرف بره موم خام خودداری کنید.
برای استفاده روی پوست، می‌توانید از بره موم خالص یا یک محصول پوستی حاوی بره موم به عنوان یک ماده فعال استفاده کنید.
برای استفاده بره موم در دهان، مقدار کمی از بره موم را در آب رقیق کنید. قبل از تف کردن، دهان را بشویید یا مدتی مخلوط را غرغره کنید.
بسیاری از محصولات تهیه شده از بره موم به عنوان یک ماده فعال هستند.
عوارض بره موم
یکی از مهمترین نکاتی که در مورد پروپولیس و قبل از خرید بره موم باید بدانیم و رعایت کنیم، میزان حساسیت زایی این ماده است. یعنی چی؟ یعنی لطفاً و حتماً قبل از خرید بره موم و هرگونه تجویز فرمایی پزشکی و دارویی به دوستان و دشمنان، مطمئن شوید که فرد مصرف کننده به برّه موم حساسیت نداشته باشد. برّه موم برای انسان به صورت خام قابل مصرف نیست و قابلیت هضم در معده را ندارد اما برّه موم فراوری شده قابل مصرف بوده و خواص درمانی بسیار زیادی برای انسان دارد.
بهتر است افرادی که مشکل معده یا روده دارند به هیچ عنوان از بره موم خام استفاده نکنند. همچنین برای افراد سالم نیز استفاده از پروپولیس خام می تواند در دراز مدت مشکلاتی را ایجاد کند. اگر چه اثرات مضر برای این ماده در دنیا گزارش نشده، اما افراد دارای آلرژی و آسم، بیماران کلیوی و کودکان زیر پنج سال بهتر است یا از این ماده استفاده نکنند و یا استفاده و مصرف آن با مشورت و تجویز پزشک باشد.
